Strategia Wrocław 2030. Zwycięstwo asekuracji, deficyt odwagi
Strategia Wrocław 2030. Zwycięstwo asekuracji, deficyt odwagi.
Autorzy autoryzowanej przez władze miasta strategii Wrocław 2030 wielokrotnie identyfikują stan niepewności co do przyszłości Europy i procesów, które będą rzutować na rozwój Polski i samego Wrocławia. Taka Diagnoza powinna skłaniać do odwagi i formułowania oryginalnych rekomendacji. Zamiast tego otrzymaliśmy dokument wyrażający niezdecydowanie i asekurację.
Autorzy nie maja odwagi wskazania na rzeczywiste priorytety w rozwoju miasta. Zachodzi przecież zasadnicza różnica między miastem ogrodem a miastem centrum nowych przemysłów i technologii, które wskazane są jako pożądane kierunki rozwoju. Strategia musi wskazać jeden z tych kierunków i przekonująco umotywować wybór. Przy świadomości, że nie jest to wybór zero-jedynkowy – dbałość o ekologię powinna być przecież standardem każdej polityki- mamy prawo oczekiwać wskazania preferencji. Czy miasto stawia na przemysły kreatywne czy też ma wspierać opcje miasta ogrodu i oprzeć rozwój na przetwórstwie zdrowej żywności?
Czytelnik nie wie zatem co jest preferowane. Dokument odwołuje się do badań opinii wrocławian, w których trzy kierunki: miasto ogród, wiodące centrum nauki i kultury, oraz dolina krzemowa Europy Środkowej – uzyskują wysoki stopień aprobaty. Trudno się dziwić – wszystkie trzy mogły mieć w oczach respondentów potencjał atrakcyjności, ale nie można zintegrować ich w spójna wizję. Autorzy szczerze przyznają się do asekuracji pisząc: „Nasza strategia jest przede wszystkim o postawach jakie przyjmujemy wobec niepewnej przyszłości. Gdybyśmy się skupili na konkretnych celach do osiągnięcia ryzyko niepowodzenia strategii byłoby znacznie większe” (str. 13). Jednak rdzeniem strategicznego myślenia jest zdolność do ryzyka i weryfikacji.
Strategia wyraża nadzieje na zaawansowanie procesów integracji europejskiej, ale jej autorzy nie maja pomysłu na twórczą rolę Wrocławia w Unii Europejskiej. Tymczasem wzrost roli miast w UE będzie pochodną ich własnej kreatywności, pomysłowości w projektowaniu polityk unijnych. Sama stawka na zaawansowanie procesów integracji nie wystarczy. Nawet skromny w ambicjach Pakt Amsterdamski z 2016 zachęca miasta do projektowania i rekomendowania polityk unijnych. Do czegoś więcej niż liczenia na unijne dotacje, które będą się stopniowo zmniejszać. Wyczekiwanie na to, że procesy integracyjne będą wspierać rozwój miasta oznacza zgodę na bierność.
Trzeba zauważyć też brak rzeczywistych priorytetów w najbardziej oczekiwanej przez Wrocławian dziedzinie poprawy usług publicznych. Jest to przecież sfera zależna od sprawczości miasta. Na poziomie haseł docenione zostały wszystkie rodzaje usług miejskich bez identyfikacji tych, które jako pierwsze wymagają zasadniczej poprawy. Strategie cechuje też bezradność wobec słabości, które sama uwypukla. Dokument zwraca uwagę na niskie wyniki matur na tle dużych miast Polski. W kilku miejscach wspomina o znaczeniu jakości wykształcenia. Nie sygnalizuje jednak nowych kierunków polityki edukacyjnej miasta i partnerstwa ze środowiskami zajmującymi się edukacją.
Zaskoczony jestem także trudnością w zdefiniowaniu kulturowej atrakcyjności miasta. Tym bardziej, że w tej sferze dysponujemy niemałym kapitałem intelektualnym wypracowanym w trakcie budowy Centrum Historii Zajezdnia oraz dorobkiem działań promujących Wrocław w Europie i Świecie. Wrocław może przyciągać uwagę cudzoziemców jako miasto reprezentujące najlepsze tradycje kultury polskiej z jej wielkodusznością, otwartością i dynamizmem. Szacunek dla wkładów innych narodów w dzieje miasta powinien być powszechnie akceptowaną normą. Ale lokowanie Wrocławia poza, czy obok, kultury polskiej będzie całkowicie niezrozumiałe dla cudzoziemców i odbierze nam potencjał atrakcyjności. Nie znajduje w dokumencie ambicji kształtowania współczesnej kultury polskiej i budowy miasta, dla którego obok Europy ważnym odniesieniem jest Polska. A przecież twórcze oddziaływania na jej formę może być celem wielu inicjatyw i jednym ze źródeł żywotności środowisk artystycznych, naukowych, biznesu. W skali regionalnej nie dostrzegam także chęci przełamania nieufności i blokad współpracy Wrocławia z innymi miastami Dolnego Śląska. Wieloletnie zaniedbania w wypracowywaniu dobrych doświadczeń współpracy na konkretnych polach i deficyt zaufania obniża potencjał rozwoju zarówno samego Wrocławia, jak i regionu.
Wreszcie opublikowana strategia nie ma odwagi porzucenia paternalistycznego stosunku władz miasta do społeczeństwa obywatelskiego. Wielokrotne używanie słowa partycypacja nie tworzy nowej jakości, jeśli brakuje stawki na decentralizacje w zarządzaniu miastem, dawania przykładu transparentności i respektowania prawa obywateli do informacji. Bez tego ożywienie obywatelskie miasta w ostatnich latach zostanie zmarnowane. Taka partycypacja staje się wytrychem używanym w działaniach komunikacyjnych miasta tylko po to, aby w praktyce wszystko mogło działać jak dotychczas. Fasadowa partycypacja będzie uzasadniać także wygodną dla władz ucieczkę od odpowiedzialności za swoje decyzje lub ich brak.
Wrocław dysponował w przeszłości śmiałymi strategiami. Myślenie strategiczne musi być nacechowane odwagą, uchylanie się od tego ryzyka odbiera możliwość kształtowania własnego losu. Jeśli strategia Wrocław 2030 ma inspirować działania władz miasta i wszystkich aktorów społecznych musi być na nowo gruntownie przemyślana.
Kazimierz Ujazdowski
Cała strategia dostępna na stronie: https://issuu.com/adrianstaniszewski7/docs/strategia_2030_full
Tekst ukazał się w 3 lipca 2017 r.
Państwo tymczasowe – wywiad
Czy konserwatysta Kazimierz Michał Ujazdowski dobrze się czuje w Polsce 2018 roku?
Zróbmy na początku jedno zastrzeżenie: zdecydowałem się ograniczyć komentowanie polityki w najbliższym czasie ze względu na potrzebę refleksji. Jeśli czynię odstępstwo to tylko dlatego, że umówiliśmy się na rozmowę o stanie państwa. A jeśli tak, to znaczy, że ono wymaga naprawy.
Jak opisałby pan dzisiejszą władzę? Jakiego użył przymiotnika: prawicowa, konserwatywna, endecka, populistyczna?
To władza monopolistyczna, nieefektywna i tworzącą państwo tymczasowe. Obliczone na czas panowania politycznego kierownictwa PiS pod przywództwem Jarosława Kaczyńskiego. I ani chwili dłużej. Krótko mówiąc to monopol i prowizorka polegające na tym, że usuwa się niezależne instytucje państwowe nieodzowne dla dobrego funkcjonowania Rzeczypospolitej i uzależnia je od ośrodka politycznej dyspozycji, który znajduje się poza państwem, w rękach prezesa PiS i jego najbliższego otoczenia.
To władza dla władzy?
Oglądana okiem zewnętrznym może kojarzyć się ideologicznie z prawicą w sensie odwołań do tradycji narodowej, do idei silnego państwa, do wzrostu pozycji na arenie międzynarodowej. Tyle, że w rzeczywistości sprawa wygląda dokładnie odwrotnie i jest zaprzeczeniem konserwatywnych nurtów polskiej centroprawicy. Myślę o tradycji idącej od Stańczyków do Ruchu Młodej Polski. To tradycja stawiająca na ewolucję, a nie rewolucję i na uczenie się na własnych błędach, nawet jeśli oznacza to konfrontację z gorzką prawdą o samych sobie. Działania PiS z tak rozumianym konserwatyzmem stoją w całkowitej sprzeczności.
Na czym ta sprzeczność polega?
Na pogardzie dla instytucji, na braku szacunku dla prawa, na zawłaszczeniu państwa na ideologii dzielącej wspólnotę. I wreszcie na zerwaniu związku między patriotyzmem a zobowiązaniami uniwersalnymi, bo konserwatyzm w polskiej tradycji, od Czartoryskiego poczynając, wyrażał się tym, że potrafił łączyć miłość do ojczyzny z europejskim oddechem, ze zobowiązaniami wobec wspólnot szerszych. A dziś co? Okopanie się, izolacja i strach przed wyimaginowanym wrogiem.
Napisał pan o sobie: „Jako konserwatysta należę do szkoły, która traktuje państwo jako naturalną instytucję bronicą ładu społecznego i bezpieczeństwa narodowego – ani jako wroga, ani jako obiekt bałwochwalstwa”. Czy PiS traktuje państwo bałwochwalczo?
PiS traktuje bałwochwalczo nie państwo , lecz własną formację. Wszystko jest złożone na ołtarzu interesów tej partii. To jest rządzenie poprzez eskalację konfliktu społecznego i tworzenie ostrego podziału dzielącego wspólnotę .W efekcie część społeczeństwa okazuje się niegodna partycypacji w życiu narodu. Równocześnie instytucje, które powinny zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa i ochronę obywatela, służą wyłącznie partykularnym celom politycznym partii rządzącej. To de facto paraliż państwa i obniżenie standardów ochrony praw jednostki.
Konserwatyzm w krzywym zwierciadle?
Niestety. Upartyjnienie państwa nigdy nie usłuży umocnieniu ,lecz obezwładnienia go z negatywnym skutkiem dla obywateli.
Czy to oznacza, że Jarosław Kaczyński jako mózg tej operacji jest anty-państwowcem?
Jego rządy są pozbawione kultury państwowej. Patrząc z punktu widzenia interesu narodowego i strategii mającej na celu pomnożenie potencjału Polski, są to rządy osłabiające Rzeczpospolitą.
Tymczasem władza ma usta pełne frazesów o wstawaniu z kolan.
Dlatego uważam, że sensowa krytyka PiS powinna odwoływać się do polskiego interesu, bo z tej perspektywy najbardziej jaskrawo widać szkody, jakie ta władza wyrządziła Polakom.
Więcej waży odwołanie się do dobra Rzeczypospolitej i interesów obywateli niż do abstrakcyjnych wartości europejskich.
Jaka więc powinna być oferta opozycji?
Musi dawać nadzieję na nowe, na przezwyciężenie konfliktu i zjednoczenie wspólnoty. Ta oferta musi opierać się na autentycznym dialogu z Polakami. Kłania się zgłoszony przeze mnie Pakiet demokratyczny. Powinna łączyć wolność z odpowiedzialnością społeczną państwa. Nie może grzeszyć ani neoliberalizmem, ani socjalizmem. Znalezienie takiej recepty nie jest łatwe, ale chyba nikt dziś nie ma złudzeń, że wygranie z PiS to prosta sprawa.
A jeśli PiS uniemożliwi wolne wybory?
W odróżnieniu straszących autorytaryzmem, nie przypisuję władzy PiS intencji sfałszowana wyborów. Polacy nie zezwoliłby na dyktaturę likwidująca konkurencyjne wybory. Istnieją tez możliwości społecznej kontroli wyborów .Istotniejsze jest to ,ze obecny model władzy jest nieefektywny.
Dlaczego mniej efektywna skoro ma rząd, parlament, prezydenta, a teraz także sądy?
Kłania się stara prawda Tocqueville’a, że centralizm, a ja dodam: plus nieufność, powodują wytracenie energii i wskutek tego paraliż. Dobre rządzenie w warunkach europejskich wymaga przywództwa połączonego ze zdolnością do współpracy z niezależnymi instytucjami publicznymi, ze środowiskami eksperckimi, z samorządami. U nas rządzi Nowogrodzka, narzucając opaczną wizję narodu – skurczonego, który ma mniej ambicji, a więcej pretensji. Słabość tej władzy polega między innymi na tym, że nie mobilizuje Polaków do wielkich przedsięwzięć, do wzrostu, do pomnożenia istniejącego potencjału.
Napisał pan niedawno: „Polityka PiS polega nie na rozpoznaniu własnej godności narodu, tylko na mnożeniu pretensji do świata i braku empatii wobec innych”.
Odwoływałem się do wspaniałej książki Maritaina ” Wieśniak znad Garonny”. Francuski filozof pisał ze naród powinien rozpoznać własna godność i rozumieć inne narody. Myślę o tym , że Solidarność wyzwalała nas do godności i energii w okresie zmagań z komunizmem i w jakimś stopniu w wolnej Polski. PiS wyzwala nas jedynie do niechęci i przerzucania odpowiedzialności na innych. Oczywiście współczesna polityka operuje emocjami, zwykle złymi emocjami i nie jest to specyfika polska, ale istotą tego, co dzieje się w naszym kraju jest brak jakiekolwiek pozytywnej kontry. Władza PiS nie aktywizuje energii obywateli do wielkich, znaczących przedsięwzięć , wysiłku inwestycyjnego z których mógłby korzystać cały naród, do modernizacji, radykalnego podniesienia poziomu edukacji , do szeroko rozumianej solidarności, do czegoś, z czego rzeczywiście moglibyśmy być dumni. Mnoży jedynie pretensje i usprawiedliwienia własnych słabości.
Duch solidarności, z którego byliśmy tak dumni jest trupem?
Aż tak daleko bym się nie posunął. Dla wielu Polaków jest to dziedzictwo zobowiązujące do szlachetnego patriotyzmu, do jedność, ale nie zmienia to faktu, że władza PiS próbuje instrumentalizować dziedzictwo Solidarności.
Zawłaszczyć dla własnych celów?
Fatalna praktyka tego rządu polega na zaczynaniu wszystkiego od nowa, co prowadzi do wyniszczania pamięci państwa i nie pozwala czerpać z dotychczas zdobytej wiedzy. A przecież nikt, komu naprawdę na sercu leży dobro własnego kraju, nie przekreśla dorobku poprzedników.
PiS robi to z pychy, głupoty?
Także z fałszu. W tym sensie z fałszu, ze pozwala wykreować na nowo życiorysy w sytuacji, gdy nie mała cześć osób piastujących wysokie stanowiska publiczne nie ma ani historii heroicznej ani nawet specjalnych zasług w pracy na rzecz tego, co nowe po ’89. Nie chcę powiedzieć, że w tych życiorysach jest coś złego. Nie mała grupa ludzi piastujących władzę uczestniczyła wczesniej życiu III RP nie domagając sie głębokich reform. Nie słyszałem by wypowiadała walkę patologiom. Narracja władzy pozwala im na nowe życie polityczne tak jakby nie było czasu przeszłego.
Pytanie czy to się może udać?
Co pani rozumie przez udanie się?
Utrwalenie fałszywej wersji historii w świadomości społecznej dłużej niż potrwają rządy PiS?
Jeśli chodzi o to, co będziemy uznawali w naszej historii za cenne, to ta operacja udać się nie może, ale jeśli chodzi o motyw takiego działania, to co i rusz przecież słyszymy deklaracje całkowicie sprzeczne z prawdą. Na przykład to, że nikt wcześniej nie promował polskiego dziedzictwa historycznego, a przecież takie działania i to sensowne, ze skutkiem przykuwania uwagi innych państw, podejmowano od końca lat 90.
Polityka historyczna PiS stała się histeryczną?
Uzależniona od rywalizacji wewnętrznej , oderwana od strategii państwowej. Laboratoryjnym przykładem jest nowelizacja ustawy o IPN.
Ta ustawa to był wypadek przy pracy czy cyniczna zagrywka obliczona na efekt polityczny, na pozyskanie elektoratu o antysemickich poglądach?
Absolutnie wypadek. Gdy wszystko robi się na szybko i bez konsultacji oraz przewidywania skutków, to efekt jest, jaki jest. W zamieszaniu wokół tej ustawy widzę więcej paniki i działania po omacku niż strategii, co nie oznacza, że PiS przy okazji nie postanowiło po raz kolejny zmobilizować społeczeństwa, a przynajmniej tej części, której ta władza się podoba, do szukania przeciwników czyhających na naszą godność i dobro narodowe. Jeśli przyjmuje się taką filozofię niemożliwe jest wycofanie się z popełnionego błędu. Władza nie może przeprosić, może tylko tkwić w błędzie, kosztem rzecz jasna interesów państwa.
A odrodzenie ruchów narodowo-radykalnych, ONR, neofaszystów, nieobecnych (przynajmniej w takim natężeniu) w poprzednich latach, to nie jest efekt flirtowania tej władzy z nacjonalizmem?
Bądźmy sprawiedliwi. Prezes Kaczyński nie chce wziąć się z tymi środowiskami. Natomiast Gdyby PiS trzymał się wzorców polskiego konserwatyzmu świadomego zobowiązań wobec wspólnoty międzynarodowej, nie mielibyśmy tego typu historii. Zbyt późno przyszła ostra reakcja na otwarty nacjonalizm .
Martwi to pana? W końcu był pan twórcą polityki historycznej PiS.
Mój francuski przyjaciel mówi: „Jeśli cię nic nie złości, to jesteś bezużytecznym politykiem”. Dziś jestem bardziej zirytowany niż zmartwiony. Wierze bowiem w możliwość politycznej zmiany i tego ze większość obywateli wybierze alternatywę.wówczas możliwy stanie się powrót do promocji kultury i patriotyzmu produktywnego, otwartego i włączającego wszystkich obywateli.
Długo wierzył pan w koncepcję państwa Jarosława Kaczyńskiego. Jako współzałożyciel PiS, twarz jego rządów, kampanii wyborczych. Co spowodowało, że prezes pana zwiódł?
Będąc w Pis nie kopiowałem poglądów , wyrażałem własne, szczególnie ws reformy państwa i mecenatu w kulturze. Przypomnę ze gdy pierwszy raz kierowałem resortem kultury Pis jeszcze nie istniał.W ostatnich kampaniach, zarówno prezydenckiej, jak i parlamentarnej obietnica słuchania Polaków, naprawy państwa i sprawiedliwej dystrybucji dóbr były głoszone z przekonaniem. To rozmiar zwycięstwa odmienił strategię. PiS nie spodziewało się takiego zwycięstwa, jakie stało się udziałem tej formacji. Gdyby Jarosław Kaczyński stanął w obliczu konieczności rządów koalicyjnych, to musiałby przyjąć inną logikę rządzenia. Tymczasem dostał większość bezwzględną w parlamencie i ona dała mu impuls do zupełnie nowej polityki.
Na czym ta polityka polega?
To nie jest polityka słuchania ludzi, a co najwyżej oferowania społeczeństwu programów z rachubą na uzyskanie poparcia. Na tym polega 500 plus. PiS nie jest partią zakorzenioną w społeczeństwie, pewną jego poparcia, więc ciągle boi się jego reakcji. Najlepszym dowodem była ostatnio panika, jaką wywołały informacje o premiach i nagrodach dla rządu, które mogły oznaczać nagłą utratą popularności. Dlatego PiS nie skupia się na tym, co obiecał – na prawdziwej reformie państwa, aby mogło ono skutecznie przeciwstawiać się nadużyciom i krzywdom i egzekwować sprawiedliwość, ale na eskalacji negatywnych emocji, bo to łatwiejszy sposób utrzymania poparcia. Łatwiejszy dla partii, szkodliwszy dla państwa i obywateli.
PiS obiecywało konstrukcję, a zaserwowało destrukcję?
To także efekt skupienia całej władzy w rękach prezesa. To jasne ze prezes Jarosław Kaczyński nie upodmiatawia współpracowników i ministrów z obawy przed pojawieniem się silnych postaci we własnym obozie politycznym.
Czy ręczne sterowanie jest ucieleśnieniem jego marzenia o władzy?
Decydujące jest własne wyobrażenie o przywództwie i decyzyjności. Z publicznego publicznego punktu widzenia kluczowa jest nierozliczalność tej władzy. To odstępstwo od cywilizowanych reguł. Nie ma rozliczalności nie ma odpowiedzialności . Władza Merkel, Macron i May , także Orbana podlega rozliczeniu. Ponadto w naszym przypadku władza ” spoza państwa ” okazuje się mniej efektywna , jest powolna i popełnia rażące błędy ( ustawa o IPN)
Dlaczego prezydent nie interweniuje?
Prezydent wybrał bezpieczne miejsce w obozie władzy za cenę ograniczenia swojej konstytucyjnej roli. Mógł wybrać inaczej – Polacy dali mu taką szansę w czasie protestów lipcowych w spawie ustaw sądowniczych. Nie zechciał z niej skorzystać.
Liczy na reelekcję?
Zbigniew Herbert napisał kiedyś: „Cenimy bezpieczeństwo, tę grę, w której główną wygraną jest zaledwie stawka, nędzny żeton, uprawniający do kontynuowania zabawy, dopóki służy ręka. Bezpieczeństwo, cóż to jest bezpieczeństwo. Trwożliwa formuła szczęścia. Życie bez walki”. To cytat z Securitas w Królu Mrówek. Dedykuję ten fragment Panu Prezydentowi.
Źródło: Newsweek.pl
|
|
|
Musimy bronić skarbu decentralizacji władzy i wolności samorządowych
Stawka na miasta
Polityka jest nie tylko sztuką naprawiania rzeczy, które działają źle, ale także umiejętnością wykorzystywania atutów. Polskim atutem są dziś sprawnie działające samorządy, odnowione miasta, odradzająca się tożsamość lokalna i poczucie identyfikacji Polaków z ich małymi ojczyznami. Atutem może stać się fakt, że inaczej niż pozostałe kraje naszego regionu, posiadamy co najmniej kilka miast, które w perspektywie dwóch dekad mogą stać się europejskimi metropoliami. Ale by tak się stało – program wsparcia takich aspiracji Trójmiasta, Wrocławia, Poznania czy Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej musi stać się kluczową strategią polskiego państwa. A zarazem – by nie budzić obaw mniejszych ośrodków – częścią przemyślanej polityki miejskiej dostrzegającej wartość miast dużych i średnich.
Taka strategia, by była skuteczna musi angażować zasoby pozostające nie tylko w gestii rządu, samorządów województw, miast, ale także podmiotów od władz politycznych niezależnych: miejskich elit, instytucji akademickich i kulturalnych. Możemy też starać się, by nasz punkt widzenia na rozwój miast i policentryczny model polityki kształtował działania Unii Europejskiej.
Miasto europejskie
Jedną z cech wyróżniających nasz kontynent jest specyfika jego miast. Nie tylko związana z ich historycznymi, często średniowiecznymi lub nawet starszymi, korzeniami. Ale także z rozwojem, jaki dokonał się w ostatnich dekadach. Z nowymi pomysłami urbanistów, specjalistów od miejskiego transportu, ożywioną dyskusją wokół sposobów uczestnictwa mieszkańców w tworzeniu ich struktury. Świadomość, że miasta są nie tylko rynkami pracy i centrami administracyjnymi, ale także dobrami kulturowymi i ważnymi ośrodkami życia publicznego, skłoniła mnie do zainicjowania w Parlamencie Europejskim prac nad wzmocnieniem ich pozycji w instytucjonalnej architekturze UE [LINK]
Chodzi nie tylko o to, by dać nowe uprawnienia burmistrzom czy prezydentom, wzmocnić ich udział w kształtowaniu polityk unijnych mających wpływ na funkcjonowanie miejskiej administracji. Sprawa jest poważniejsza. Miasta powinny stać się centrami debaty unijnej, musi ona wykroczyć poza stolice, wąskie grupy eksperckie i stać się dostępna dla szerokiego kręgu zainteresowanych. Dziś rola wielu ośrodków, nawet bardzo dużych i posiadających odpowiedni potencjał – takich jak Wrocław, Poznań czy Trójmiasto – jest w tym względzie bardzo niewielka. Koncentracja mediów i instytucji rządowych w stolicy, sprawia, że o polskim interesie myśli się w sposób centralistyczny. To nie tylko polski przypadek. Niewiele krajów potrafi definiować swoją tożsamość poprzez uznanie silnej pozycji różnych ośrodków.
W projekcie, który przedstawiłem w Brukseli nie chodzi przy tym o Europę metropolii czy wielkich miast. Ośrodkami takiej debaty powinny być wszystkie miasta, które posiadają konieczne minimum – instytucje akademickie, lokalne media, sporą grupę fachowców w zakresie zarządzania politykami publicznymi, autentyczne życie kulturalne. Takie warunki spełnia dziś z pewnością kilkaset – a nie kilkadziesiąt – miast europejskich i kilkadziesiąt – a nie kilka czy kilkanaście miast polskich. Mam nadzieję, że uruchomienie tego procesu na skalę europejską pomoże też zrozumieć to naszym elitom politycznym.
Reforma samorządowa – trzecia odsłona
Myślenie o samorządach i polityce miejskiej jest dziś w Polsce skupione na dwóch błędnych tropach: wzmacnianiu kontroli rządu nad polityką lokalną i regionalną oraz zmianach podziału administracyjnego. Zapowiedzi odbierania kompetencji samorządom, tworzenia nowych województw, znoszenia powiatów, tworzenia metropolii warszawskiej to droga donikąd.
Badania przeprowadzone w ubiegłym roku przez zespół pod kierunkiem Rafała Matyi i Artura Wołka na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie pokazują, iż wartościową zmianą byłoby uzupełnienie reformy z 1998 roku o jakąś formę kategoryzacji miast, połączoną z korektą zadań powiatów i województw. Trzeci krok – po wprowadzeniu samorządu gminnego w 1990 roku i rozszerzeniu go w 1998 na powiaty i województwa – nie powinien polegać na rysowaniu nowej mapy administracyjnej, ale na takiej korekcie, która naprawi błędy sprzed 20 lat, a zarazem przygotuje samorządy na nowy etap rozwoju, w którym mniejszą rolę odgrywać już będą środki unijne.
Dyskusja, jaka wywiązała się wokół projektów reform szkolnictwa wyższego wskazuje na to, iż można rozważyć przeniesienie części uprawnień i środków w tym zakresie na poziom samorządów województw, biorąc pod uwagę, że funkcjonowanie ośrodków akademickich jest jednym z warunków koniecznych polityki rozwoju regionalnego. Uczelnie, które z perspektywy Warszawy wydaje się mało ważne, z perspektywy regionów może mieć znaczenie fundamentalne.
W przypadku powiatów można rozważyć ustrojowe powiązanie ich organów stanowiących z gminami wchodzącymi w skład danej jednostki. Jednym z rozwiązań, które mogłoby zostać zastosowane jest choćby wybór rady powiatu przez rady gmin, bez tworzenia dodatkowego pola rywalizacji wyborczej.
Inną wskazówką płynącą ze wspomnianego wyżej raportu jest konieczność podjęcia przez rząd i samorząd wojewódzki kwestii miast, które utraciwszy status wojewódzki, straciły część zasobów politycznych i stały się niewidoczne dla centralnych organów państwa. Amortyzatorem, ratującym je przed stagnacją stały się w ostatnich dwóch dekadach środki europejskie. Ale gdy ich zabraknie, to właśnie te 31 miast może się znaleźć w najtrudniejszej sytuacji.
Gwarancja w Senacie
Zwieńczeniem skorygowanej konstrukcji samorządowej powinna być przebudowa izby wyższej polskiego parlamentu tak, by stała się ona gwarantem niezależności samorządów i narzędziem wpływu społeczności lokalnych na politykę państwa. Niestety dziś praktyka ustrojowa blokuje takie formy reprezentacji.
Senat powinien składać się z przedstawicieli wybieranych przez reprezentację samorządów wszystkich szczebli – gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Uniknęlibyśmy w ten sposób utrzymywania instytucji, która w ostatnich kadencjach była jedynie narzędziem wzmacniającym przewagę większości rządowej w procesie legislacyjnym, a w wielu istotnych momentach nie skorzystała z okazji by wykazać się jakąkolwiek podmiotowością.
Senat w obecnym kształcie ma zbyt wiele wad, by znaleźć argumenty na rzecz jego dalszego istnienia. A jednocześnie istniejące dotąd procedury chroniące niezależność samorządów okazują się zbyt słabe wobec nawrotów centralizmu rządu.
Decydująca kadencja
Nadchodząca kadencja samorządu terytorialnego może być najtrudniejszą z dotychczasowych. Po pierwsze dlatego, że władze lokalne i regionalne będą musiały skutecznie odeprzeć tendencje centralistyczne, wzmacniające presję na podporządkowanie działań jednostek samorządu wskazówkom „z góry”. Po drugie dlatego, że będą musiały przestawić się na inne zasady finansowania kluczowych inwestycji, w mniejszym stopniu finansowane ze środków europejskich i uwzględniające istniejące w wielu jednostkach zadłużenie. Po trzecie wreszcie, dlatego, że samorządy będą musiały wziąć na siebie funkcję „szkoły demokracji”, opartej na wysłuchiwaniu racji przeciwnika, gotowości do kompromisu, brania pod uwagę głosu mniejszości. To, co zostało niemal zupełnie zniszczone na poziomie ogólnopolskim musi przetrwać w instytucjach będących emanacją ducha Solidarności. Tej pierwszej z lat 1980-1981 i tej, która ukształtowała ruch Komitetów Obywatelskich i wypełniła treścią ramy obu reform samorządowych.
Aspiracje do odegrania ważnej ustrojowej i politycznej roli w życiu kraju muszą zatem zostać poparte wyższymi niż obecnie istniejące standardami własnej pracy. Dotyczy to nie tylko ograniczenia zjawisk korupcji, nepotyzmu czy klientelizmu, ale także naprawy kultury politycznej w sprawach takich, jak relacje między organem wykonawczym a radą czy sejmikiem, zdolność do rozmowy z różnymi miejskimi grupami interesów. Od samorządu wolno oczekiwać przykładu transparentności i respektowania prawa obywateli do informacji.
Samorząd powinien też sprzyjać odradzaniu się lokalnych elit, wykształcać szerokie poczucie odpowiedzialności za los własnego miasta, powiatu czy gminy. By to uczynić należy odejść od modelu silnego, wszechwiedzącego gospodarza – burmistrza, prezydenta czy wójta – na rzecz tworzenia szerokiej i pluralistycznej politycznie grupy działającej na rzecz rozwoju miasta. Grupy, w której znajdzie się miejsce dla lokalnych posłów, senatorów, radnych sejmiku, ale także liderów społeczności akademickich, animatorów kultury, działających w mieście przedsiębiorców. Co więcej, która będzie w stanie zaprosić do udziału osoby mieszkające w najbliższej okolicy – we wsiach i małych miasteczkach, dla których dane miasto jest funkcjonalnym punktem odniesienia.
Dziś niestety mamy zbyt wiele przykładów agresywnego konfliktu między miastami a gminami ościennymi, między organami miasta i powiatu, między władzami lokalnymi a parlamentarzystami. Spór i rywalizacja należą do natury polityki. Ale należą do niej także zdolność do zawierania kompromisu i brania pod uwagę racji innych. W dobrych demokracjach standardem jest też szacunek dla przeciwnika i uznanie nadrzędnej wartości interesu całej wspólnoty. Samorządy są instytucjami, w których możemy ukształtować kulturową alternatywę wobec polityki pogardy i podsycania nienawistnych emocji.
By to się udało trzeba wywierać na rząd polski, instytucje europejskie, opinię publiczną nieustanną presję. Bronić skarbu decentralizacji władzy, wolności samorządowych, podmiotowości wspólnot lokalnych.
Kazimierz Michał Ujazdowski
tekst został opublikowany w dzienniku Gazeta Wrocławska
Błędu premiera nie da się usprawiedliwić – wywiad
Jacek Nizinkiewicz: Czy premier Mateusz Morawiecki poprawia wizerunek Polski na świecie?
Kazimierz Michał Ujazdowski, współzałożyciel PiS, poseł do PE, były minister kultury: Doprowadził do zmiany przez UNESCO nazwy Auschwitz na Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945): Zmiana na stanowisku premiera miała na celu poprawienie wizerunku Polski, przede wszystkim na arenie Unii Europejskiej. Pierwsze tygodnie urzędowania Mateusza Morawieckiego pokazały jednak, że znajomość angielskiego i europejski sznyt to za mało.
Premierowi brakuje doświadczenia w pracy publicznej, nie rozumie także mechanizmów międzynarodowych. Chcę jednak podkreślić że nawet bardzo sprawne PR-owo rządy, oraz gładki język polityczny nie odwrócą faktów.
Czyli?
Destrukcja Trybunału przyniosła osłabienie naszych zdolności kooperacyjnych w UE oraz popsuła opinię o Polsce. Destruując ład konstytucyjny na własne życzenie utraciliśmy walor aksjologiczny jakim jest szczególny związek Polski z wolnością i solidarnością. Obóz rządzący dużo mówi o doganianiu zachodu, w sferze werbalnej buduje przekaz o tym, że w niczym nie jesteśmy gorsi od Francji czy Niemiec.
Bo nie jesteśmy.
I faktycznie nie jesteśmy, ale żeby to przekonanie utrwalać na zachodzie powinniśmy w sposób cywilizowany prowadzić politykę krajową. Innymi słowy bez realne odmiany polityki wewnętrznej nie uda się odwrócić spadku polskiej pozycji na arenie międzynarodowej. Same słowa nie wystarczą. Zresztą, okazuje się, że i słowa wypowiadane przez premiera Morawieckiego przynoszą odwrotny skutek w stosunku do zamierzeń.
Czy wypowiedź w Monachium o izraelskich sprawcach Holocaustu była błędem premiera?
To błąd którego nie sposób usprawiedliwić. Nie popełnił go wcześniej żaden z polskich polityków. Mam pewność ze żaden z moich współpracowników w MKiDN nie mógłby popełnić takiego błędu.
Jakie są tego źródła poza brakiem doświadczenia państwowego premiera?
Obecną władzę gubi pycha i nieuznawanie dorobku dyplomatycznego poprzedników. Ponieważ w każdej sprawie wszystko chce się zacząć od początku, dysponuje się znacznie mniejszą wiedzą niż poprzednie ekipy rządzące.
Mam wrażenie ze polityka prowadzona jest bez poważnych konsultacji nawet wewnątrz własnego obozu.
Rzeczywiście, jak mówi premier, w 1968 roku nie było Polski i za pogrom kielecki odpowiedzialni się komuniści, nie Polacy?
Polska nie odpowiada za 1968 rok. Nie było suwerennych władz Rzeczypospolitej , a kampania antysemicka była podjęta przez władze partii komunistycznej w następstwie walki frakcyjnej. Kościół i niezależna opinia publiczna wystąpiła w obronie pokrzywdzonych Polaków pochodzenia żydowskiego. Uczciwi ludzie reagowali wtedy jednoznacznie. Jest Solidarność przemówiła w imieniu narodu, wyraziła piękny patriotyzm oraz umiłowanie Ojczyzny połączone z szacunkiem dla innych narodów. No ale ta władza nie potrafi pochwalić się poza Polska tradycja Solidarności, mam wrażenie że ją zaniedbuje mimo wielokrotnych deklaracji i odwoływania się do niej.
Jak polski rząd powinien zachować się w relacjach polsko-izraelskich?
Wszystkie rządy w Polsce po roku 1989 były jednoznacznie proizraelskie, w tym rząd PiS w latach 2005-2007. Dialog historyczny, empatia wobec uczuć Żydów w stosunku do Holocaustu oraz prawda historyczna cechowała działania polskich instytucji państwowych. Prosta kontynuacja tej polityki umacniałaby nasze bilateralne relacje. Obecnie, ze względu na doniosłość kryzysu, konieczne są wyjątkowe kroki na rzecz naprawy stosunków. Powołana niedawno Polsko izraelska grupa ds. dialogu to za mało. Rząd powinien prowadzić rozmowy na najwyższym szczeblu – premiera i szefa MSZ. Dobrze, że doszło do rozmowy premierów Polski i Izraela w niedzielę.
Co zrobić aby wyjść z kryzysu?
Konieczne wydaje mi się skorygowanie kontrowersyjnego przepisu – będzie to odebrane jako gest dobrej woli i sygnał do dialogu. Nie chodzi tutaj o pisanie prawa pod dyktando innego państwa, ale o zapewnienie dobrych relacji z partnerami przy jednoczesnej obronie polskich interesów. Ustawa o IPN nie przynosi Polsce realnych korzyści, na mocy tych przepisów nikt nie będzie w stanie ścigać zagranicznych dziennikarzy powielających nieprawdziwe informacje. Skoro prawo nie przyniesie realnych skutków a konfliktuje nas z sojusznikami to jaki ma sens utrzymywanie go w obecnym kształcie? Do jego zmiany namawiają przecież także osoby związane z obozem rządzącym jak pani Zofia Romaszewska czy premier Jan Olszewski.
Polski rząd ma kapitulować pod naciskiem obcego rządu?
Wycofanie się ze złych przepisów nie będzie w żadnym razie kapitulacją. Postulowałbym również zwiększenie środków na dialog naukowy – myślę tu o międzynarodowej konferencji naukowej, stypendiami dla historyków badających dzieje II wojny światowej ale również historii Polskich Żydów przed wojną. Doraźnie przyniosłoby to dobry skutek – byłby to jasny sygnał o dobrej woli ze strony Polski. Długofalowo, badania historyczne i działania edukacyjne są kluczem do dobrej opinii o Polsce w przyszłości. Szczególnie, że świadków Holokaustu oraz Żydów mających do Polski bliski, emocjonalny stosunek z każdym rokiem jest coraz mniej.
A czy nie jest tak, że to Izrael rozgrywa dzisiaj Polskę przed wyborami, a Polska jest ofiarą w walce między konkurencyjnymi ugrupowaniami?
Na pewno sprawa polska jest wykorzystywana w bieżącej walce politycznej w Izraelu. Jestem jednak przekonany, że ustawa o IPN i wypowiedzi polityków PiS odniosłyby podobny skutek w każdej sytuacji. Dowodzą tego reakcje środowisk żydowskich w Polsce które nie biota czynnego udziału w życiu politycznym Izraela.
Czy Polska traci na konflikcie z USA?
Wiedza o bardzo bliskich relacjach izraelsko – amerykańskie to elementarz elementarza politycznego. Nie można prowadzić polityki wobec Izraela w oderwaniu do kontekstu sojuszu z USA. Tym bardziej, że pod administracją Donalda Trumpa stosunki te jeszcze bardziej się umocniły. W sposób naturalny więc złe stosunki z Izraelem przekładają się na nasze relacje z USA. Oświadczenie Rexa Tillersona, bezprecedensowe w historii relacji polsko-amerykańskich pokazało skalę szkód. Przy skłóceniu Polski z państwami UE relacje z USA powinny być szczególnie pielęgnowane. Rząd nie wziął pod uwagę reperkusji międzynarodowych ustawy o IPN, która po roku leżenia w zamrażarce została uchwalona na użytek polityki wewnętrznej, po materiale TVN o organizacji nazistowskiej.
To posuniecie obnażyło skale niekompetencji i dowiodło braku strategii politycznej w stosunkach międzynarodowych.
Czy ustawa o IPN powinna również podejmować tak jednoznacznie temat banderyzmu?
Używanie prawa karnego w tej sprawie nie może przynieść nic poza dodatkowym pogorszeniem relacji. Polska ma prawo odnosić się bardzo surowo do rewitalizacji tradycji Bandery i trzeba mozolnie tłumaczyć naszym ukraińskim partnerom ze odwołanie to szkodzi naszym relacjom i patriotyzmowi ukraińskiemu jako podstawie niepodległego państwa. Mówiąc to musimy podkreślając wolę współpracy i wsparcia dla prozachodnich aspiracji Ukrainy. Miara dobrej polityki jest sprostanie trudnym wyborom i utrzymywanie sojuszu ważnego ze względu na bezpieczeństwo Polski w dyskomfortowych warunkach . używanie instrumentarium karnego jest całkowicie nie na miejscu.
Czy przeszłość i historia powinny determinować politykę zagraniczną? Pogrzebią polskie relacje z sojusznikami zagranicznymi?
Przeszłość mogłaby być atutem polityki zagranicznej gdyby obóz władzy dysponował doświadczeniem i empatią. Miarą dobrej polityki pamięci jest uniwersalizacja własnego dziedzictwa , nie zaś natrętne epatowanie własnymi przewagami. Jako państwo które pierwsze oparło się Niemcom Hitlera i zorganizowało największy w Europie ruch oporu możemy być obrońcami prawdy historycznej w skali międzynarodowej .Nie można jednak pogłębiać błędów jak w przypadku nowelizacji ustawy o IPN i mieć zdolność do uniwersalizacja własnych racji. Polska ma pięknie zapisana kartę historii 20 wieku. Wystarczy umiejętnie promować nasz wkład w pokój w Europie i walkę z totalitaryzmami. Aktywna dyplomacja i kreowanie „soft power” długofalowo przyniosłoby Polsce pożytek. I ostanie 28 lat, mimo wielu zaniechań i błędów podniosło reputacje polski także w sferze historycznej.
Czy PiS złożyło politykę międzynarodowa na ołtarzu „godnościowej” polityki wewnętrznej i słupków poparcia?
Kierownictwo PiS nie po raz pierwszy używa stosunków międzynarodowych do kreowania sukcesów w polityce wewnętrznej. Jest to pewien modus operandi tej formacji. Przynosi to złe skutki, których naprawa trwa latami.
Instrumentalnie wykorzystywana jest kwestia uchodźców, podniecane są nastroje antyniemieckie, które przypominają narrację PRL wobec RFN w latach 60, a potem 80tych, kiedy Reagan był zestawiany z Krzyżakami na plakatach propagandowych. Na zachodzie budzi to głębokie niezrozumienie i multiplikuje złe opinie o Polakach. Odbija się to na różnych płaszczyznach, nie tylko relacji międzypaństwowych ale także stosunku wobec Polaków pracujących na zachodzie dających przykład pracowitości i reprezentujących to co najlepsze w naszej narodowej naturze. Polityka zagraniczna jest sprawą ciągłej i długoletniej pracy.
Łatwo zniweczyć ten wysiłek?
Bardzo łatwo pogrzebać długoletnie wysiłki dla paru procent poparcia. Jest to jednak polityka nie tylko krótkowzroczna ale przynosząca Polsce realne szkody bieżące. W istocie polityka zagraniczna palona jest na ołtarzu walki wewnętrznej. W efekcie nasze aktywa na arenie międzynarodowej ulegają redukcji. Jest to w jakimś stopniu zła właściwość współczesnej polityki zorientowanej na zarządzania emocjami dla celów krótkoterminowych. Tylko ze dojrzałość polityczna dyktuje trzymanie miary i prymat interesu państwowego. Niestety obóz władzy przekroczył już wiele granic. Telewizja publiczna przedstawia przeciwników rządu , a nawet protestujące grupy zawodowe jako niegodziwców. Telewidz słyszy że każdy imigrant jest potencjalnym terrorysta. W pierwszym okresie swojego istnienia pis nawiązywał do pięknych tradycji polskiego patriotyzmu gdzie miłość do Ojczyzny związana była z szacunkiem do innych. Dziś psuje się patriotyzm obciążając go złymi emocjami i wyzbywa go ze zdolności do krytycznej refleksji.
Czy Polska może dostać mniejsze pieniądze w nowej perspektywie budżetowej ze względu na praworządność?
Problemy z praworządnością nie sprzyjają budowie dobrego klimatu wokół przyszłego budżetu UE. W sytuacji, w której nie brakuje głosów kwestionujących sens polityki spójności w obecnym wymiarze, propozycja KE wychodzi naprzeciw obawom i oczekiwaniom tych, którzy wskazują, że po latach obecności w UE Polska nie powinna być tak dużym beneficjentem środków unijnych. Związanie partycypacji w budżecie z kryteriami praworządności może być też argumentem, który przekona płatników netto do przekazania większych kwot do budżetu.
Kiedy broniłem niezależności TK miałem na względzie dobro państwa i obywateli a nie opinię Komisji Europejskiej. Jednocześnie przestrzegałem, że destrukcja demokracji konstytucyjnej ograniczy nasze możliwości sojusznicze w UE. To się właśnie dzieje. Niestety trzeba liczyć się ze stratami finansowymi nawet jeśli nie będzie to decyzja sformalizowana.
z Kazimierzem M. Ujazdowskim rozmawiał Jacek Nizinkiewicz
wywiad dla www.rp.pl
Korekta przepisów i dialog – wywiad
Andrzej Grajewski: Panie pośle Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o nowelizacji IPN, a jednocześnie skierował jej niektóre przepisy do Trybunału Konstytucyjnego, to dobra decyzja ?
Szkoda, że Prezydent Duda nie przyjął odpowiedzialności za wyjście z kryzysu i rozwiązanie problemu. Liczyłem na to, że jeśli zdecyduje się na podpisanie ustawy, to od razu zapowie jej racjonalną nowelizację. Mógł powołać się na krytyczne głosy w swoim obozie politycznym na czele z opinią premiera Olszewskiego. Wniosek do TK i to w formule kontroli następczej to przesunięcie odpowiedzialności na instytucję, która nie jest odpowiedzialna za prowadzenie polityki historycznej.
W 2006 r., jako minister kultury i dziedzictwa narodowego w rządzie Jarosława Kaczyńskiego zainicjował Pan zmianę wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO nazwy KL Auschwitz, która po modyfikacji brzmiała” „Były niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady”. Jakie to miało znaczenie?
Myślę, że zasadnicze. Sukcesy, które polska strona odniosła w procesach cywilnych, podejmowanych przede wszystkim przez kancelarię mecenasa Lecha Obary, w pozwach skierowanych przeciwko instytucjom używającym sformułowania „polskie obozy koncentracyjne” powoływały się często właśnie na tę nazwę, obowiązującą w sferze globalnej. To w ostatnich miesiącach, po długich latach procesowania się, polskie sądy, ale także sądy obce , uznały polskie powództwa i byliśmy na dobrej drodze rozszerzenia ochrony dobrego imienia Polski. Oczywiście musimy się także liczyć z tym, że na świecie są i będą w przyszłości działać środowiska jawnie antypolskie i z ich strony będziemy mieli do czynienia z działaniami w złej woli i zafałszowaniem historii. Żadne prawo nie zagwarantuje nam, że zniknie antypolonizm. Nie zmienia to faktu, że w 2006 r. poprzez zmianę nazwy KL Auschwitz otrzymaliśmy istotny instrument do walki z kłamstwem o „polskich obozach zagłady”. Podkreślam, mec. Lech Obara osiągał sukcesy w tej dziedzinie wytaczając procesy cywilne, nie karne, gdyż to właśnie one są najskuteczniejszą metodą zwalczania tego rodzaju kłamstwa, dolegliwą także finansowo dla tych, którzy dopuszczają się fałszu historycznego.
Jaką rolę w tych zabiegach na forum UNESCO odegrały wówczas władze Izraela ?
Wychodząc z tą inicjatywą nie uzasadnialiśmy jej polskim bólem wynikającym z fałszywych oskarżeń, czy polskimi oczekiwaniami, ale dobrem wspólnoty międzynarodowej. We wniosku do UNESCO, już w pierwszej fazie kampanii dyplomatycznej argumentowaliśmy, że prawda historyczna i szacunek dla ofiar, zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych i obozach zagłady jest dobrem wspólnoty międzynarodowej, a nie tylko polskim roszczeniem. To był pierwszy klucz do sukcesu. Drugim była kooperacja z państwem Izrael, a także z żydowskimi środowiskami na całym świecie. To się nie obyło bez wahań, a także kryzysów w trakcie procesu podejmowania decyzji w tej sprawie. Szczególnie w ostatniej fazie postępowania, ale ustawienie tego problemu na płaszczyźnie uniwersalnej doprowadziło do tego, że podczas głosowania wszystkie państwa reprezentowane w Komitecie Światowego Dziedzictwa UNESCO opowiedziały się za wnioskiem złożonym przez Polskę.
Co zdecydowało o zainicjowaniu przez Pana tej batalii ?
Oczywiście najważniejsze były argumenty obiektywne. Powtarzane przez światowe media kłamstwo o „polskich obozach zagłady”, nawet przyjmując, że nie zawsze stała za tym zła wola, przynosiło wymierne, negatywne skutki wizerunkowi Polski na arenie międzynarodowej. Jednak ta decyzja była podejmowana także nie bez kontekstu osobistego. W KL Auschwitz został zamordowany mój dziadek, zanim jeszcze ruszyła wielka machina zagłady. Dla mojej rodziny to było kluczowe wydarzenie. Przeżywaliśmy II wojnę światową właśnie z tej perspektywy. Chciałbym także podkreślić, że wielką rolę w batalii na forum UNESCO odegrał mój ówczesny zastępca śp. Tomasz Merta, który zginął w katastrofie smoleńskiej.
Były minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski wspominając tamte działania mówił, że włączyła się do nich także polska dyplomacja, podkreślając w ten sposób, że sukces osiągnięte przez korelację działań na różnych obszarach.
To jest prawda. Pani minister Anna Fotyga była bardzo zaangażowana w to przedsięwzięcie i z pewnością MSZ bardzo nas wspierała. Istotne było także wsparcie śp. prezydenta Lecha Kaczyńskiego, wielkiego zwolennika dialogu polsko-żydowskiego. Przy jego wsparciu zaczęło wówczas powstawać Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, więc mieliśmy dobry kontekst historyczny. Przede wszystkim jednak inaczej była wówczas ukształtowana polska polityka historyczna, z akcentem na wymiar uniwersalny, a nie w formule obrażonego dziecka kłócącego się z całym światem.
Premier Jan Olszewski, niekwestionowany autorytet prawny, ale także moralny nazwał nowelizację ustawy o IPN bublem prawnym, wskazując na szereg wadliwie skonstruowanych przepisów. Na czym, Pana zdaniem polegał błąd tej legislacji ?
Ta ustawa była złym owocem pośpiechu, który niestety jest charakterystyczny dla kultury politycznej obecnej władzy. Ważne projekty legislacyjne są przygotowywane według metody „ zróbcie to za godzinę”.
Ale ten projekt przecież blisko dwa lata leżał w Sejmie.
Tak, ale kiedy powstawał, działo się to w atmosferze wielkiego pośpiechu, a później długo nikt się nim nie zajmował. Dlatego nie przemyślano, czy to jest projekt lepszy, czy gorszy, od przygotowanego w 2013 r., także przez klub Prawa i Sprawiedliwości. Tamten projekt, w mojej ocenie był racjonalny. Koncentrował się na odpowiedzialności karnej za wprowadzenie do obiegu formuły „polski obóz śmierci” oraz na oskarżaniu polskiego państwa o współudział w Holokauście. Niestety nie został uchwalony, gdyż Platforma go nie wsparła. Bez szerszej refleksji stworzono w 2016 r. nowy projekt, później go „zamrożono”, a następnie, także bez refleksji podjęto i uchwalono. Ta nowelizacja jest dowodem braku solidnej kultury państwowej wśród elit rządzących.
Pojawiają się także wątpliwości, czy na podstawie tego prawa będzie możliwe ściganie cudzoziemców?
Wydaje mi się, że ten przepis jest zbyt zgeneralizowany, aby mógł być efektywny. To kwestia respektowania orzeczeń polskich sądów przez sądy innych krajów. Dlatego tak wielką wagę przykładam do wysiłków pana mecenasa Lecha Obary, wytaczającego w tych sprawach procesy z powództwa cywilnego. W ich efekcie doszło do przeformułowania orzecznictwa w polskich sądach, które jeszcze parę lat temu z dużą rezerwę odnosiły się do tego typu powództw. Teraz nie tylko polskie sądy uznały godność i tożsamość narodową jako element dóbr osobistych, ale nawet sądy niemieckie zaczęły respektować wyroki sadów polskich.Tego bowiem dotyczył ostatni sukces mec. Obary. Sąd w Koblencji wymógł na stacji telewizyjnej ZDF wykonanie wyroku polskiego sądu. Osiągnięto ten efekt koncentrując się na odpowiedzialności za sformułowanie „polski obóz koncentracyjny”. To nie budzi żadnych kontrowersji na płaszczyźnie międzynarodowej i w końcu o to chodzi, aby temu rodzajowi kłamstwa skutecznie się przeciwstawić. Można było pomyśleć o zasileniu powództw cywilnych, o stałej obecności w nich prokuratury, gdyż prokuratura może wejść w każde postępowanie cywilne o takich instrumentach, które rzeczywiście dawałyby postęp w tej sprawie. Udało mi się przekonać prokuraturę do przystąpienia do procesu Ossewski przeciw Axel Springer z pożytkiem dla sukcesu w tej sprawie.
Jak negatywne reakcje Izraela i Departamentu Stanu USA na nowelizację ustawy o IPN oceniane są w Parlamencie Europejskim ?
Od kilku miesięcy Polska nie ma dobrej opinii w Europejskim Parlamencie, a więc także w tym sporze nie należy liczyć na specjalną życzliwość tego gremium. Mówię o tym z wielkim bólem, ale tak jest. Wydaje mi się, że ten spór dla parlamentu był wielkim zaskoczeniem, gdyż Polska uchodziła za dobrego sojusznika zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i Izraela. W sprawach bliskowschodni Izrael mógł z reguły liczyć na wsparcie z naszej strony. Warto przy tym pamiętać, że na tym forum Izrael nie ma najlepszej prasy. Jest tutaj, zwłaszcza po stronie europejskiej lewicy, wielu zwolenników sprawy palestyńskiej. Jest więc zaskoczenie, że otwieramy jeszcze jedną płaszczyznę konfliktu.
Weto prezydenta otwiera możliwości skorygowania niektórych zapisów ustawy o IPN, ale pozostaje pytanie, co w szerszej płaszczyźnie możemy zrobić, aby załagodzić konflikt z Izraelem i Stanami Zjednoczonymi ?
Uważam, że można wyjść z tej sytuacji deklarując korektę kontrowersyjnego przepisu i podejmując na arenie międzynarodowej inicjatywy, przynajmniej w dwóch sprawach. Myślę o dużej konferencji międzynawowej, która potwierdziłaby, że pamięć o zbrodniach II wojny światowej, pamięć o Holokauście i zbrodniach popełnionych na innych narodach jest dobrem wspólnoty międzynarodowej. Można wykorzystać świetny głos ministra spraw zagranicznych RFN Sigmara Gabriela, jako argument za tą inicjatywą.. Kolejnym krokiem byłoby przygotowanie przez Polskę projektu konwencji w sprawie szczególnej ochrony terenów byłych obozów koncentracyjnych i zagłady, gdyż duża część z nich jest poza ochroną publiczną. Doświadczyliśmy tego w sprawie Gusen. Pamiętamy ,ze protesty Pani Minister Gawin zapobiegły tam pracom, które były objawem braku szacunku dla ofiar zbrodni. Polska mogłaby być inicjatorem konwencji, nakładającej obowiązek szczególnej ochrony tych obszarów. Gdybyśmy zadeklarowali korektę przepisów i dialog, możliwe byłoby wyjście z sytuacji kryzysowej. Wymaga to jednak także przestawienia doktryny w polityce historycznej na taką, która umieszcza polskie doświadczenie w płaszczyźnie uniwersalnej i czyni je atrakcyjnym dla wspólnoty międzynarodowej.
z Kazimierzem M. Ujazdowskim rozmawiał Andrzej Grajewski
wywiad został opublikowany w tygodniku Gość Niedzielny
Monopol i prowizorka
Uchwalenie ustaw sądowych i rewolucja w ordynacji wyborczej kończą pewien etap przekształcania państwa i wprowadzania nowych mechanizmów stosowania władzy. Nic nie zapowiada, by premierostwo Mateusza Morawieckiego miało naprawić wyrządzone szkody i odstępować od obranego kursu. Stan obecny wymaga pogłębionej analizy przy użyciu nowych pojęć i terminów.
Pojęcie „autorytaryzm” jest jednocześnie zbyt radykalne i nieadekwatne. Z jednej strony już dziś przesądza o wykluczeniu w pełni konkurencyjnych wyborów, z drugiej nie jest w stanie ująć i definiować całości skutków nowego systemu władzy.
Autorytaryzm w publicystycznym ujęciu kładzie nacisk na władzę jednostki i doprowadzenie do sytuacji, w której opozycja nie będzie mogła dojść do władzy drogą autentycznych wyborów. Wprawdzie wiele wskazuje na to, że PiS dąży do deformacji wyborów, ale opozycja wciąż dysponuje potencjałem i zasobami, które pozwalają na skuteczną rywalizację wyborczą. Bardziej istotne jest to, że termin „autorytaryzm” nie wyjaśnia specyfiki wprowadzonego systemu oraz jego skutków dla funkcjonowania państwa w dzisiejszym świecie i ochrony praw jednostki.
Uległy sędzia nie usprawni sądu
Podstawową właściwością nowego systemu jest połączenie politycznego monopolu kierownictwa partii rządzącej i personalnie jej lidera z niską efektywnością państwa, utrzymaniem starych wad ustrojowych i prowizorycznością zmian. PiS zbudował model władzy monopolistycznej, nieefektywnej i prowizorycznej.
Efektywne państwo łączy przywództwo i sprawność władzy wykonawczej z umiejętnością współpracy z instytucjami niezależnymi oraz celową dystrybucją zaufania i kompetencji zarówno w obrębie sektora rządowego, jak samorządu. Polska nie ma ani jednego, ani drugiego.
Państwo w wydaniu PiS oparte jest na skrajnej redukcji zaufania ze szkodą dla jakości instytucji i ochrony praw jednostki. Pierwszym skutkiem podporządkowania Trybunału Konstytucyjnego jest obniżenie standardu ochrony praw jednostki.
TK w obecnym stanie nie będzie zdolny do „pozytywnych interwencji”, które stanowiły o jego przydatności dla państwa i obywateli zarówno w latach 90. ubiegłego wieku (np. obrona praw samorządu), jak i dosłownie w ostatnim czasie, gdy Trybunał umocnił klauzulę sumienia i zniósł bankowy tytuł egzekucyjny.
Miarą utraty autorytetu TK jako instytucji niezależnej jest niska aktywność w 2017 r. Liczba wydanych wyroków jest ośmiokrotnie mniejsza niż w roku 2015 (21 do 188). Spadła gwałtownie liczba skarg obywatelskich i pytań prawnych formułowanych przez sądy. Trybunał w latach 2011–2015 był traktowany przez opozycję jako instytucja niezależna, skoro aż 49 razy dochodziło do rozstrzygnięć z inicjatywy opozycji, w tym 38 z inicjatywy PiS. Destrukcja TK spowodowała, że obecnie wnioski wychodzą wyłącznie z kręgu partii rządzących i trudno przypisać im troskę o powiększenie standardu ochrony praw jednostki.
Również zmiana w sądownictwie nie może przynieść rezultatu w postaci usprawnienia całego systemu i lepszej realizacji prawa do sądu. Nastąpiło to w tych krajach, w których bez względu na status czy nawet brak istnienia rad sądowniczych (Dania) wypracowano wspólną odpowiedzialność władzy wykonawczej i przedstawicieli środowiska prawniczego. W Polsce model korporacyjny, który należało zmienić, zastąpiono podporządkowaniem sądownictwa i całego wymiaru sprawiedliwości jednej partii politycznej. Myśl o tym, że uległość środowiska sędziowskiego przyniesie skutek w postaci efektywności sądów, opiera się na niezrozumieniu działania instytucji i reakcji społecznych. Podporządkowanie sędziów skutkować będzie oportunizacją i unikaniem trudności, a nie lepszym funkcjonowaniem sądów.
Z pomocą zaufanych
PiS kilkakrotnie złamał konstytucję, nagminnie instrumentalizuje prawo, ale nie utrwala zmian i nie dba o ich mocne oparcie w zasadach prawnych. Zmiany opierają się na założeniu panowania politycznego, a nie szerszej i trwałej akceptacji społecznej.
Są do szybkiego odwrócenia i niosą ryzyko stosowania złych instrumentów przez nowa władzę. Nieufność wobec instytucji ustrojowych III RP nie skutkuje ich modernizacją, ale powrotem do mechanizmów centralistycznych i do ręcznego sterowania, właściwych dla systemu sprzed 1989 r. Taka skłonność widoczna była choćby w zawetowanej przez prezydenta Andrzeja Dudę ustawie o regionalnych izbach obrachunkowych.
Trzeba też podkreślić, że wykluczenie instytucji niezależnych od władzy wykonawczej i większości sejmowej pozbawia państwo możliwości autokorekty i usuwania błędów. Dziś już tylko w ograniczonym stopniu dostarczają one oceny i rekomendacje pozwalające na poprawienie błędnej polityki i wypełnienia luk. NIK utracił autorytet, kontrola parlamentarna zanika, ważne analizy i rekomendacje rzecznika praw obywatelskich nie tylko nie są słuchane, ale nawet są traktowane z wrogością.
Nowy model władzy nie mobilizuje aparatu państwa do podejmowania wspólnych przedsięwzięć z otoczeniem ze sfery samorządu czy tzw. trzeciego sektora. Wręcz przeciwnie, wprowadzając stan ciągłej niepewności, skłania urzędników i ekspertów do wycofania czy pomniejszania aktywności.
Wydaje się, że jest to świadoma gra na oportunizację administracji i rządzenie jedynie przy pomocy ludzi zaufanych. Destrukcja służby cywilnej musi demobilizować administrację, stwarzać wrażenie tymczasowości. Towarzyszące jej nominacje polityczne, w których trudno się dopatrzyć stosowania jakichkolwiek kryteriów merytorycznych, pogłębiają wrażenie, że kariery publiczne są wyłącznie pochodną lojalności wobec rządzącej partii i jej polityków. Gdy spojrzymy na to oczyma młodych, dobrze wykształconych ludzi, którzy – zwłaszcza poza największymi miastami – mają kłopot ze znalezieniem pracy wymagającej wyższego wykształcenia, to uznamy, że państwo traci w ich oczach resztki wiarygodności i autorytetu.
Gdy centralizm nie pomaga
Nawet jeśli władzy udało się osiągnąć cząstkowe sukcesy (walka z niepłaceniem VAT), to nie poszły za tym systemowe zmiany i wykształcenie umiejętności reagowania w sytuacji, gdy potrzebne jest jednoczesne zaangażowanie wielu segmentów władzy. W trakcie klęsk żywiołowych latem ujrzeliśmy, jak słabo reaguje państwo obezwładnione przez nieufność i centralizm.
PiS nie buduje nowych instytucji, za to utrzymuje stare wady. Widoczne są one zarówno w perspektywie makro-, jak i mikroinstytucjonalnej. W perspektywie makro jaskrawo widoczne jest rozbicie i prymitywizacja procesu legislacyjnego. Tu mają swe źródła rażące błędy legislacyjne, takie, do jakich doszło w przypadku ustaw o wykupie ziemi i wycince drzew. Legislacja pozostaje rozbita między resorty. Ponadto omija się tryb konsultacji, ukrywa się projekty rządowe pod postacią poselskich, a wysłuchania publiczne stosuje się rzadko (tylko dwa razy w 2016 r.) i nigdy w stosunku do ustaw budzących kontrowersje. Utrzymywanie przez PiS niskiej transparentności pozwala na niekorzystne działanie lobbingu (np. wycinka drzew).
Perspektywa mikroinstytucjonalna jest nie mniej wymowna. Sprawozdanie rzecznika praw obywatelskich za 2016 r. wskazuje na to, że administracja skarbowa wbrew przyjętym deklaracjom nie stosuje zasady wyjaśniania wątpliwości na korzyść podatnika. Wciąż pozostają nierozwiązane takie kwestie społeczne, jak pomoc dla rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne czy ochrona standardów prawa pracy w sieciach handlowych, a także problemy osób zepchniętych do przymusowego samozatrudnienia, którym obiecywano choćby reformę składki ZUS.
Nie grzeszyć brakiem wizji
Podczas jednej z debat prof. Andrzej Zybertowicz stwierdził, że PiS przechowuje państwo w kapsule ochronnej przed złymi procesami zewnętrznymi. Trudno o większe niezrozumienie wymogów współczesnej rywalizacji. Silna stroną Polski jest spójność społeczna i brak egoizmów regionalnych czy etnicznych dezintegrujących wspólnotę. To oczywiste, że państwo musi wypełniać funkcję ochrony bezpieczeństwa.
Ale jeszcze bardziej potrzebuje nowoczesnych instytucji i kultury konsolidowania sił wokół zadań strategicznych, po to, by wpływać na rzeczywistość.
Modernizacja wymaga rzeczywistego partnerstwa z samorządem. Tymczasem obserwujemy centralizację, brak myślenia o dopasowaniu ustroju samorządu do nowych wyzwań, związanych choćby z osłabieniem roli regionów w dystrybucji środków europejskich, koniecznością korekty modelu władzy powiatowej czy określeniem kwestii statusu największych i średnich miast. Trzymając się analogii z zakresu techniki, prof. Zybertowicz zaleca państwo kapsułę, w której skądinąd coraz trudniej oddychać, podczas gdy nowoczesne państwa przypominają raczej mobilne pojazdy, zdolne do pokonywania przeszkód.
W żadnym razie nie bagatelizuję niebezpieczeństwa, że obóz rządzący dąży do władzy na własność. Użycie nowych instrumentów – zawłaszczenia Państwowej Komisji Wyborczej, nowej izby Sądu Najwyższego – mających wpływ na wybory usprawiedliwia taki niepokój. W takiej sytuacji organizowanie presji obywatelskiej jest naturalną reakcją środowisk niezależnych. Nie mniej poważnym zadaniem jest jednak opisanie zachodzących zmian i przedstawienie alternatywy ustrojowej, z którą mogłyby się identyfikować szerokie kręgi społeczeństwa. Taka alternatywa nie może żywić się nostalgią za dawnym stanem rzeczy. Musi łączyć przywiązanie do cywilizowanych zasad ustrojowych, w tym równowagi konstytucyjnej, z odpowiedzią na istotne słabości polskiego państwa.
Opozycja nie może grzeszyć brakiem wizji dobrze urządzonego państwa. Ta wizja nie może powstać na gruncie tej wersji doktryny liberalnej, która udzielała odpowiedzi tylko na pytanie, czego państwo nie powinno robić, i pozostawała obojętna na społeczną odpowiedzialność władzy publicznej. Opozycja musi zapowiedzieć, że nie skorzysta z instrumentów ustanowionych przez PiS, odwoła się do osób, które są w stanie zbudować niezależność TK, w miejsce dzisiejszej niepewności wprowadzi stabilną służbę cywilną, zerwie z dzikimi praktykami obsady stanowisk w spółkach Skarbu Państwa. Ustanowi rzetelne kryteria dostępu do służby publicznej dla ludzi młodych i nie pozwoli na istnienie obszarów krzywdy społecznej.
Kazimierz Michał Ujazdowski
tekst opublikowany na stronie www.rp.pl
Patriotyzm powinien łączyć, a nie dzielić
W czasach kryzysu i pomieszania pojęć trzeba przywracać właściwe znacznie słów. Patriotyzm nie jest do pogodzenia z egoizmem, z niechęcią do innych, z wykluczaniem i potępieniem całych grup społecznych. Patriotyzm nie może być instrumentem walki politycznej, utrzymywania przy władzy partii politycznej chcącej uchodzić za jedyną, która służy Ojczyźnie. Nasi wielcy przodkowie począwszy od Adama Czartoryskiego a skończywszy na Janie Pawle II przypominali, ze Patriotyzm to mądra miłość Ojczyzny. To duma z własnego dziedzictwa połączona z uznaniem dla innych narodów i ze zdolnością do współpracy na arenie międzynarodowej.
W europejskim kręgu kulturowym pierwszym przejawem patriotyzmu jest szacunek do języka, kultury i dziedzictwa historycznego. Narody zdolne do wytworzenia państwa muszą wznieść się piętro wyżej i nadać swojemu patriotyzmowi bardziej dojrzałą formę. W przysiędze, jaką składa Prezydent, jest mowa o wierności Konstytucji, niepodległości, bezpieczeństwu państwa, dobru Ojczyzny i pomyślności obywateli. W naszym przypadku patriotyzm to zobowiązanie do służby Rzeczypospolitej, łączenie całej wspólnoty wokół tego, co buduje potencjał Polski. To odpowiedzialność za kulturę i poszanowanie tradycji. To rozwój potencjału gospodarczego oraz troska o to, by nikt w Polsce nie był krzywdzony. To starania o to, by polska edukacja była godna swych najlepszych tradycji i wyposażała młodzież w wiedzę pozwalająca zdobywać świat. To wreszcie postawa szacunku dla prawa i Instytucji, które zbudowała niepodległa Rzeczpospolita. To wola reformowania państwa na gruncie cywilizowanych reguł.
Wspominany książę Adam Czartoryski, który ponosił największa odpowiedzialność za prowadzenie polityki w epoce XIX wiecznej emigracji pisał „patriotyzm jest z Boga, a nie na odwrót”. Ten zapis to odgrodzenie miłości do Ojczyzny od nacjonalizmu i jednoznaczne powiedzenie, że chrześcijaństwo zobowiązuje do odrzucenia postawy niechęci do innych. Bardzo się cieszę, że wielu polskich biskupów przypominało w ostaniem czasie tę elementarną prawdę. Jestem przekonany, że Wrocław, tak jak do tej pory, nadal będzie kontynuował najlepsze tradycje polskiego patriotyzmu. Dojrzały patriotyzm potrafi łączyć narodowe cele z umiejętności współdziałania z narodami Europy. To prawda, że dziś Stary Kontynent doświadcza ciężkiego kryzysu cywilizacyjnego, ale wciąż jest naszym szerszym domem, w którym chcemy poruszać się swobodnie, gospodarować i studiować. To dom, bez którego jesteśmy skazani na hegemonię Rosji.
Polityka polska, gdyby była nastawiona na poszukiwanie sojuszników, mogłaby z powodzeniem wpływać na kształt Unii Europejskiej. Mogłaby też promieniować własną kulturą na innych, co przecież udowodniliśmy w latach 90. Niewiele osób pamięta, że właśnie wtedy polskie projekty kulturalne podbijały Europę i świat. Tak jak to miało miejsce w przypadku wystawy „Kraj skrzydlatych jeźdźców”, targów książki we Frankfurcie (2000) czy brukselskich Europaliów (2001). Trzeba do tych wzorców nawiązać z pożytkiem dla prestiżu Polski. Miałem zaszczyt wspierać te inicjatywy jako minister kultury i dziedzictwa narodowego.
Niestety, obóz rządzący w Polsce chce zawłaszczyć pojęcie patriotyzmu do celów ścisłe politycznych. Telewizja publiczna, która jest zobowiązana do sprawowania misji w kulturze i dbałości o pluralizm stała się instrumentem propagandy, która nie waha się odbierać Godności przeciwnikom władzy, tak jak to miało miejsce w czasie protestu młodych lekarzy. Dochodzi do wynaturzenia patriotyzmu. Zamiast łączenia mamy drastyczna politykę dzielenia społeczeństwa; zamiast naprawy Rzeczypospolitej burzenie tego, co dobre; zamiast szacunku dla prawa jego destrukcja; zamiast ambicji wpływania na Europę spór niemal ze wszystkimi państwami. Zamiast oczekiwanego przez rodziny spokoju podsycanie konfliktu społecznego.
Nawet jeśli dziś ta polityka zdobywa uznanie dużej części opinii publicznej, jutro musi wydawać złe owoce. Ludzie, którzy poczuwają się do odpowiedzialności publicznej nie mogą pozostawać wobec tej praktyki obojętni. Muszą przypominać ze patriotyzm ma łączyć, a nie dzielić, że reforma państwa ma służyć wszystkim obywatelom, że Polska może z powodzeniem powrócić do aktywnej roli w Europie, że w życiu narodu tak jak w życiu jednostki liczy się to, co po sobie zostawiłeś. Liczy się po prostu dobra robota i trwałe skutki. Wypowiadam te słowa z mocą, ponieważ jestem przekonany, że tylko dzięki takim postawom odrodzi się życie publiczne w Polsce.
Kazimierz Michał Ujazdowski
Polska wybiera sztywną nieufność – wywiad
Jacek Nizinkiewicz: Czy Polsce grożą unijne sankcje?
Kazimierz Michał Ujazdowski, prawnik, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, poseł do Parlamentu Europejskiego: Perspektywa sankcji w takim sensie, o jakim stanowią traktaty, jest bardzo odległa. To nie usprawiedliwia jednak polityki obozu władzy.
Czyli rząd nie ma się czym przejmować?
Polska już teraz ponosi potężne straty wskutek samoizolacji.
Konkretnie jakie?
Nasi sojusznicy rozpływają się jak sok malinowy na słońcu. Utraciliśmy możliwość gromadzenia poparcia dla naszych postulatów. Alians z Węgrami ma sens defensywny, nie pozwala na działanie pozytywne. Proszę zauważyć to, co się dzieje w naszym regionie. UE powoli reintegruje się bez naszego udziału. Znaczący jest proeuropejski zwrot w Czechach i na Słowacji.
Przykłady?
Andrej Babiš (szef partii ANO, która wygrała październikowe wybory w Czechach – red.) dokonał proeuropejskiej korekty. Podczas ostatniej sesji w Strasburgu słuchaliśmy bardzo proeuropejskiego przemówienia prezydenta Słowacji Andreja Kiski. Bałtowie nastawieni są stale na kooperację z centrum UE. Podobny wybór staje się udziałem Bułgarii i Rumunii. Prowadzenie polityki pomimo UE i ostentacyjnie wbrew niej wydatnie obniża nasz prestiż i możliwości. W ostatnich dniach ważyła się decyzja o wyborze miejsc dla przenoszonych z Wielkiej Brytanii unijnych agencji. Kandydatura Warszawy była zupełnie marginalna, nietraktowana jako realna w procesie negocjacji.
Rządzący twierdzą, że Polska wreszcie prowadzi politykę podmiotową.
W polityce europejskiej nie trzeba wybierać między podążaniem za silniejszymi a walką ze wszystkimi. To, że można prowadzić inną politykę – nastawioną na Europę, ale zachowującą własną tożsamość kulturową, staje się oczywiste w innych krajach naszego regionu. Można niezgodę na politykę migracyjną Junckera łączyć z wolą aktywnego partycypowania w Unii. My tymczasem, wybierając sztywną, ostentacyjną nieufność, pozostajemy nierozumiani. Postrzegani jesteśmy w regionie jako nieracjonalni, tracąc kolejne szanse i pola dla propozycji pozytywnych.
Czy rzeczywiście ci, którzy głosowali za rezolucją, nie mają prawa nazywać się Polakami, jak twierdzi PiS?
Inwektywy na bok. Istotne jest to, że nie da się usprawiedliwić głosowania za rezolucją, która zapowiada sankcje dla Polski. Jestem przeciwnikiem przenoszenia sporu wewnętrznego na arenę międzynarodową. Krytykuję rząd PiS w Polsce, zachowuję milczenie na zewnątrz. To kwestia nie tylko zasad, ale także rozsądku. Opozycja musi wygrać wybory własnymi siłami. Kluczem do zmiany władzy w Polsce jest odnowienie sił opozycji i odzyskanie jej samodzielności w myśleniu, a nie odwoływanie się do instancji europejskich.
Czy konflikt Polski z Ukrainą jest wymarzonym scenariuszem Kremla?
Nie potrafimy prowadzić polityki wobec Ukrainy. W czasie Majdanu byliśmy gorącymi rzecznikami jej niepodległości. Na deklaracjach poparcia poprzestano. Nie zbudowaliśmy ściślejszych relacji gospodarczych, nie potrafimy animować współpracy naukowej. Nie ma też przemyślanej polityki imigracyjnej wobec Ukraińców przybywających do naszego kraju, za co w przyszłości możemy płacić niemałą cenę.
Co rząd powinien robić ws. relacji z Ukrainą?
Polski rząd powinien animować stały dialog historyczny z elitami tego kraju, tłumaczyć im, że od tradycji Bandery zaczadzą się nasze relacje i źle służy to ukraińskiemu patriotyzmowi. Inicjatywy poważnego dialogu nie zostały podjęte, a gdy zdarzają się ekscesy nie potrafimy powściągnąć emocji.
Rację ma Tusk pisząc, że pogorszenie relacji Ukraina – Polska to realizacja kremlowskiego scenariusza?
To oczywiste, że Moskwa gra na wzniecenie polsko – ukraińskiego antagonizmu, tak jak rosyjska ręka wspomaga skrajny nacjonalizm, po to by stworzyć napięcie miedzy Polska a światem Zachodu. Rosja jest żywotnie zainteresowana rozbratem Polski z Europą. Jeśli Polska chce wrócić do aktywnej polityki wschodniej musi być zakotwiczona w UE. Tylko jako stabilny i obliczalny partner państw europejskich możemy zwiększać zainteresowanie Europy jej bezpieczeństwem i oddziaływaniem na sąsiedztwo w wymiarze wschodnim.
Co może zrobić opozycja?
Alternatywa dla PiS powinna odwoływać się do najlepszych tradycji polskiego patriotyzmu, a nie opinii KE. PiS chce przekonać opinię publiczną, że opozycja jest partią zagranicy. Opozycja musi planować samodzielnie, w przeciwnym razie spełni cele propagandowe obozu władzy. Ponadto rezolucja pod wpływem lewicy zawiera żądania sprzeczne z prawem osoby ludzkiej do życia, chronionym przez orzecznictwo TK. Nie można bronić niezależności sądu konstytucyjnego i kwestionować jego dorobku w sprawie tak fundamentalnej dla praw człowieka.
Czy Donald Tusk powinien zabierać głos ws. Polski, jak to zrobił na Twitterze?
Broniłem kandydatury Donalda Tuska na szefa UE ze względu na wymóg solidarności narodowej. Uważam nadal, że pełnienie tej funkcji może być podwójnie korzystne: dla Polski i dla Europy. Nie przyjąłem dobrze jego ostatniej wypowiedzi. Nawet jeśli trudno mu uniknąć komentowania stanu polskiej polityki, to musi zachować szczególny dystans i powściągliwość. Dziś jego główną powinnością jest prowadzenie prac Rady Europejskiej i koordynowanie wysiłków państw. Tej misji nie można pogodzić z czynnym udziałem w polityce wewnętrznej. Jego prestiż w oczach Polaków będzie proporcjonalny do zachowania powściągliwości. Dodam też, że każdy przewodniczący Rady kształtuje standard instytucjonalny. W PE nie brak zwolenników praktycznej likwidacji tej funkcji i zespolenia jej ze stanowiskiem szefa Komisji. Warto zatem, sprawując tę funkcję, dbać o jej prestiż.
W Sejmie ruszyły prace nad prezydenckimi projektami ustaw w sprawie KRS i SN. Jak pan ocenia przebieg prac i konsultacji między głową państwa a PiS?
Prezydent zachęcał do otwartych konsultacji, tymczasem uzgadnianie wspólnego stanowiska ws. ustaw sądowych, a więc także przyszłego stanowiska prezydenta, odbywało się w tajemnicy przed opinią publiczną.
To antystandard niweczący transparentność.
Prezydencki projekt ustawy o SN wprowadza m.in.: możliwość wniesienia do SN skargi na prawomocne orzeczenie każdego sądu, przepis, by sędziowie SN przechodzili w stan spoczynku w wieku 65 lat z możliwością wystąpienia do prezydenta o przedłużenie orzekania oraz utworzenie Izby Dyscyplinarnej z udziałem ławników.
Projekt skargi nadzwyczajnej jest wyrazem pogodzenia się z tym, że wymiar sprawiedliwości nie będzie działał dobrze. Albo reformujemy sądownictwo, albo myślimy w opozycji do niego. Trzeba przywrócić efektywne sądownictwo bez środków nadzwyczajnych, tworzących stałą niepewność co do orzeczeń. Jeśli kasacja w obecnym kształcie się nie sprawdziła, to można rozważyć powrót do stosowanej niegdyś rewizji nadzwyczajnej. Natomiast sięganie po instytucje, które podają w totalną wątpliwość orzeczenia ostateczne, wywoła skutki odwrotne do zamierzonych.
Projekt zakłada m.in., że obecni członkowie KRS-sędziowie pełnią swe funkcje do dnia rozpoczęcia wspólnej kadencji wszystkich członków Rady, także sędziów, wybranych na nowych zasadach przez Sejm (dotychczas wybierały ich środowiska sędziowskie – red.). Sejm wybierałby nowych członków KRS-sędziów większością 3/5 głosów na wspólną czteroletnią kadencję; w przypadku klinczu każdy poseł mógłby głosować w imiennym głosowaniu tylko na jednego kandydata spośród zgłoszonych. Czy te ustawy doprowadzą do sanacji sądownictwa?
Działania PiS nie prowadzą do reformy sądownictwa, poprawy jakości orzekania i podniesienia standardu ochrony praw jednostki. Gdyby tak było, w centrum uwagi znajdowałoby się otwarcie zawodu dla najbardziej kompetentnych prawników ze wszystkich zawodów prawniczych, a także troska o efektywne i uproszczone procedury. Tymczasem PiS dąży do prostego panowania nad sądownictwem. Publicznie rekomendowałem prezydentowi reformę sądownictwa z poszanowaniem niezależności KRS. We wrześniu proponowałem, aby odpowiedzialność za sądownictwo dzielić ze środowiskiem sędziowskim i poszanowaniem jego autonomii, aby wybór sędziów uczynić maksymalnie transparentnym i konkursowym. Nominacje sędziowskie byłyby przedmiotem współdecyzji prezydenta i niezależnej KRS. Prezydent wybrał inną opcję, godząc się na wybór sędziowskiej części KRS przez Sejm. Doceniam to, że prezydent stawia opór i nie chce zmonopolizowania KRS przez partię rządzącą. Obawiam się jednak, że jego propozycje są coraz mniej zrozumiałe, a kierownictwo PiS ostatecznie dopnie swego.
z Kazimierzem M. Ujazdowskim rozmawiał Jacek Nizinkiewicz
wywiad dla www.rp.pl
Polskie sądownictwo potrzebuje równowagi – wywiad
Rzeczpospolita: Komisja Europejska wystąpiła podczas posiedzenia Trybunału Sprawiedliwości UE o nałożenie kar okresowych na Polskę za niewypełnienie postanowienia w sprawie wstrzymania wycinki w Puszczy Białowieskiej. Rząd nic sobie nie robi z postanowień KE. Dlaczego?
Kazimierz M. Ujazdowski: Myślę, że to świadomie obrana polityka, która w imię rywalizacji wewnętrznej prowadzi do napięcia w stosunkach z Unią Europejską.
Po co?
Po to by wyrobić w opinii publicznej poczucie krzywdy i zagrożenia ze strony elit brukselskich. Błędy polityków unijnych, zdarzająca się stronniczość i arogancja będą eksponowane w tym celu. Tymczasem dojrzała polityka, prócz asertywności powinna mobilizować podmiotowość wspólnoty politycznej wokół pozytywnych celów.
Co powinien zrobić polski rząd?
We współczesnym świecie nie wystarczy wstać z kolan, trzeba jeszcze szybko się poruszać. Powiększanie ogólnej dezaprobaty dla Unii Europejskiej nie sprzyja ani sprawczości ani sile polityki polskiej. Kształtowanie społeczeństwa jako wiecznie skrzywdzonego chłopca, który nie potrafi wziąć się za siebie i działać z innymi to fatalna postawa w polityce.
Politycy PiS krytykują krajowych polityków, którzy przyklaskują decyzji KE.
Chcę podkreślić, że sprzeciwiam się polityce PiS w sprawie Trybunału Konstytucyjnego i sądownictwa nie ze względu na opinie Komisji Europejskiej, lecz na dobro państwa i prawa obywateli. Nigdy nie krytykowałem działań jakiegokolwiek polskiego rządu za granicą. Gdy występowałem z propozycją kompromisu w sprawie TK przestrzegałem, przed złymi konsekwencjami w Unii.
Jakie mogą być następstwa decyzji KE wobec Polski za trwającą wycinkę Puszczy?
Niestety trzeba liczyć się z wnioskiem Komisji do Rady Unii Europejskiej i dalszego ciągu postępowaniu w sprawie praworządności. Spodziewam się długotrwałej procedury, która nie musi skończyć się formalnymi sankcji, z pewnością jednak pogorszy pozycję i możliwości Polski.
Czy takie kraje jak Polska i Węgry są większym zagrożeniem dla spójności UE niż Brexit?
Brexit znacznie bardziej zmienia konstrukcję Wspólnoty. Poza tym polityka obozu władzy nie jest zagrożeniem dla Unii, lecz dla naszych interesów. Tym bardziej, że nie brakuje sił politycznych, które dążą do realnego podziału Unii i wypchnięcia z niej krajów naszego regionu. Trudno zaprzeczyć, że w Europie nie brakuje egoizmu i krótkowzroczności. Ściślejsza integracja wokół strefy euro, podporządkowanie polityk unijnych optyce państw starej Unii Europejskiej, a także protekcjonizm – to rzeczywiste zagrożenia.
UE jest skazana na podziały?
Myślę, że nikt nie będzie umierał za spójność Unii Europejskiej. W interesie narodowym jest podmiotowa polityka ze zdolnością do współpracy europejskiej i podtrzymywania spójności UE ze względu na dobro własne. Polityka polska powinna dysponować pozytywną wizją przyszłości Unii, powinna przyciągać sojuszników, a nie ich odpychać.
A nie przyciąga?
Polityka polska podporządkowana jest całkowicie konfrontacji wewnętrznej. Stąd trudno wskazać na sprawę, wokół której Polska zbudowała szeroki sojusz. Natomiast porażki widać gołym okiem. Gdyby Polska dyplomacja obrała racjonalną strategię nie przegrywalibyśmy batalii o kształt dyrektywy w sprawie pracowników delegowanych.
„Nikt nie narzuci nam swojej woli z zewnątrz; nawet jeśli w pewnych sprawach będziemy w Europie sami, to pozostaniemy tą wyspą wolności, tolerancji, tego wszystkiego, co tak silnie było obecne w naszej historii” – powiedział podczas miesięcznicy smoleńskiej szef PiS Jarosław Kaczyński. Czy prezes zakłada izolację Polski?
To próba usprawiedliwienia swoich działań w oczach opinii publicznej i zmiany jej stosunku do UE. Nie ma to nic wspólnego ani z interesem narodowym ani z obroną polskiej tożsamości. Polska zbudowała w latach 90. demokrację konstytucyjną na gruncie kultury chrześcijańskiej. Jest to zasługa wielu środowisk i instytucji.
PiS tę demokrację konstytucyjną dzisiaj kontestuje.
Przypomnę, że to zwalczany przez kierownictwo PiS Trybunał Konstytucyjny występował w obronie prawa osoby ludzkiej do życia i praw rodziny. Obecnie obowiązująca konstytucja chroni małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. Dlatego uważam, że można zachować własną tożsamość nie doprowadzając do konfrontacji z UE. Zresztą, przede wszystkim jest to domena polityki wewnętrznej, edukacyjnej, społecznej i rodzinnej. PiS ze względu na świadomie obraną eskalację konfliktu politycznego nie będzie skutecznym obrońcą polskiego modelu demokracji i kulturowej tożsamości. Obrona naszej kultury i np. wnioski wyciągane z nauczania Jana Pawła II wymagają raczej poszukiwania zgody wokół tego co łączy wspólnotę polityczną. Pozostawanie samemu w Unii Europejskiej w imię konfliktu wewnętrznego to jaskrawy przykład polityki sprzecznej z interesem narodowym. Ten dyktuje politykę asertywną połączoną ze zdolnością do współpracy europejskiej.
Czy Polska ma dzisiaj realnych sojuszników w UE i na świecie?
Dziś dysponujemy głównie sojuszem z USA. Współpracy regionalnej nie nadano realnej treści, bliscy sąsiedzi nie są w stanie zrozumieć naszej polityki. Państwa naszego regionu spodziewały się, że Polska ze względu na swój potencjał będzie miała silny wpływ na centrum decyzyjne Unii Europejskiej. Polska izolowana nie może być liderem regionu. Nie mamy zdolności do gry z dużymi państwami europejskimi, co dawałoby nam w wielu sprawach istotne korzyści.
Czy projekty ustaw prezydenta ws. KRS i SN powinny zostać utrzymane w duchu ustaw PiS?
Absolutnie nie. Weto prezydenta Dudy zastosowane wobec ustaw o sądownictwie stworzyło szansę na dobrą reformę w ramach konstytucji. Szansa ta może zostać urzeczywistniona z pożytkiem dla obywateli jeśli projekty prezydenta opierać się będą na założeniach zasadniczo innych niż dotychczasowe stanowisko obozu władzy. Trzeba porzucić przekonanie, że pełne panowanie władzy politycznej nad sądownictwem przyniesie ozdrowieńcze skutki.
Jakie rozwiązanie pan, jako prawnik, postuluje?
Opowiadam się za wspólną odpowiedzialnością prezydenta i niezależnej Krajowej Rady Sądownictwa za kluczowe decyzje w sprawie sądownictwa. Dlatego też przywiązuję wagę do tego, by KRS był wyłaniany w zgodzie z konstytucją, a ta wymaga aby sędziowie wybierali własną reprezentację bez ingerencji władzy politycznej. Jednocześnie ich reprezentacja powinna być wyłaniana w procedurze transparentnej i z większym niż dotychczas udziałem sędziów sądów rejonowych.
Czego oczekuje pan po prezydenckim projekcie dotyczącym KRS?
Liczę na to, że projekt prezydenta ocali niezależność Krajowej Radu Sądownictwa. W przeciwnym razie prezydent dzieliłby władzę i odpowiedzialność nie z przedstawicielami świata prawniczego, lecz z większością parlamentarną. Nie zamierzam, podobnie jak większość Polaków, zaprzeczać nadużyciom korporacjonizmu zawodowego sędziów. Jednak całkowite upolitycznienie sądownictwa jest jak zastępowanie jednej choroby – drugą. Polskie sądownictwo potrzebuje równowagi między czynnikiem politycznym i sędziowskim. Prezydent Andrzej Duda nie musi wybierać między złym status quo a stanowiskiem PiS.
W projekcie prezydenta o SN ma nie być zapisu o automatycznym przejściu sędziów Sądu Najwyższego w stan spoczynku. Ma być podtrzymany zapis o przejściu w stan spoczynku sędziów, którzy skończą 65 lat. Dobra propozycja?
Nie możemy godzić się na automatyczne przejście w stan spoczynku sędziów przed osiągnięciem wieku emerytalnego i uzależnienie pełnienia stanowiska od arbitralnej zgody ministra czy prezydenta. Byłoby to pogwałceniem zasady nieusuwalności sędziów, kluczowej dla europejskiej kultury prawnej. Zasada ta była respektowana w wielu państwach europejskich o ustroju monarchicznym, przed rozwojem demokracji parlamentarnej. Natomiast przejście w stan spoczynku po osiągnięciu 65 lat na podstawie normy generalnej jest dopuszczalne. Przy czym kobiety powinny mieć prawo, a nie obowiązek przejścia na emeryturę wcześniej o 5 lat. Chciałbym podkreślić: uzupełninie składu Sądu Najwyższego powinno odbywać się w cywilizowanej procedurze współpracy niezależnego KRS i prezydenta. Skład Sądu Najwyższego nie może być uzupełniany na uznaniowych zasadach.
Jakie rozwiązanie byłoby najlepsze?
Proponuję by cieszący się niezależnością KRS w transparentnej procedurze przedstawiał prezydentowi nie jednego, lecz co najmniej dwóch kandydatów na stanowiska w Sądzie Najwyższym i sądach powszechnych. Jest to konstytucyjnie dopuszczalne ponieważ nominacje sędziowskie stanowią prerogatywę prezydenta. Jednoczenie byłaby to procedura bardziej konkurencyjna i otwarta. Trzeba powiedzieć, że propozycje PiS-u nie zakładały szerokiego dostępu do zawodu sędziego najlepszych prawników reprezentujących inne zawody (adwokatów i radców). Był zamysł wprowadzenia dużej grupy prokuratorów do sądownictwa, co nie zmieniałoby na lepsze ani jakości ani kultury trzeciej władzy. Powinno nam zależeć, żeby procedura powoływania sędziów była konkurencyjna i otwarta. Podkreślę na koniec, że zreformowane sądownictwo trzeba otoczyć klimatem zaufania co jest elementarnym wymogiem odpowiedzialności publicznej.
z Kazimierzem M. Ujazdowskim rozmawiał Jacek Nizinkiewicz
wywiad ukazał się w dzienniku Rzeczpospolita
